De theorie van Bateson

Hiernaast zie je een piramide wat is opgebouwd uit verschillende niveaus van denken, leren en veranderen.

Gregory Bateson heeft een model ontwikkeld dat de niveaus beschrijft waarop wij denken, leren en ver-anderen. Het model van Bateson kent een duidelijke hiërarchie: het effect van ieder niveau is dat dit het onderliggende niveau richting geeft. Een verandering van dingen op een hoger niveau leidt onvermijdelijk tot veranderingen van dingen op de lagere niveaus. Echter hoeft een ver-andering op lager niveau geen effect te hebben op hogere niveaus.

Een voorbeeldje:
Als je jezelf andere vaardigheden aanleert, ga je vanzelfsprekend ander gedrag vertonen. Doordat jouw gedrag anders wordt, verandert ook de manier waarop mensen weer op jou reageren – je omgeving verandert dus ook. Omgekeerd kán een verandering in omgeving een verandering in gedrag en vaardigheden betekenen, maar dit hoeft beslist niet zo te zijn.

 

Toepassen in de praktijk

Loop jij ergens tegen aan wat je maar niet opgelost krijgt? Probeer dan op een hoger niveau te denken en zoek vervolgens naar een passende oplossing. Dit kan je doen door de volgende stappen te volgen:

1. Word je bewust van het niveau waarop jij of de ander momenteel zit. Je kunt dit niveau meestal afleiden aan de manier van spreken. Praat iemand vooral over zijn of haar omgeving (wat in de meeste gevallen zo is), dan zit hij op het meest oppervlakkige niveau.
2. Richt je, als alle relevante informatie is gegeven, op het hoger liggende niveau. Had je het over de omgeving? Wat was dan je gedrag? Is nieuw gedrag benodigd, wat zijn hiervoor dan de vaardigheden? Enzovoorts.
3. Ga net zo lang door totdat je op het niveau bent waar de eigenlijke belemmering zich afspeelt. In verreweg de meeste gevallen is dit het niveau van overtuigingen. Een overtuiging is de gevoelsmatige aanvaarding of iets wel of niet waar is. Overtuigingen zijn vaak de (onbewuste) stuurders voor gedrag.
4. Maak het geheel visueel! Print het model op deze pagina, pak een pionnetje uit één van de bordspellen in je kast en plaats de pion telkens op het niveau waarop het gesprek of verhaal plaats vindt. Dit maakt je (ontwikkeling in) niveau van denken, leren en veranderen letterlijk zichtbaar!

In dit document kun je per niveau vragen vinden die jou kunnen helpen (een aanrader!).

Een voorbeeldje:
Spreekangst zit vrijwel nooit op het niveau van gedrag of vaardigheden, terwijl de meeste interventies en trainingen zich daar wel op richten. Heb je angst een groep toe te spreken? Waarschijnlijk spelen belemmerende overtuigingen zoals Ik heb niets interessants te melden, of wat als ik door de mand val een rol. Onderzoek je overtuigingen en leer deze om te buigen.